Forsíđa   
 21.03.2021
 Reykjanesiđ - Ísólfur á Skála - og eldar ţróunar


Nú hefur Reykjanesið skolfið
svo um munar í rúmar 3 vikur
uns nokkurt hlé varð, eins konar
upptaktur að gosi í Geldingadal.
Gamla fólkið talaði gjarnan um
sérstakt logn í náttúrunni sem
undanfara eldgosa: nú fer að gjósa.
Og þótt lítið sé gosið að svo stöddu,
er næg innistæða elds á svæðinu.
Nýtt tímabil þróunar í jarðsögunni,
kann nú að vera að hefjast og sem
ekki sér fyrir endann á. Mikil mildi
er yfir þessari byrjun og megi svo
verða áfram.

En hver var hann þessi Ísólfur á Skála
sem Geldingadalur tengist að líkindum?
(Landnámsjörðin Skáli eða Ísólfsskáli,
er um 10 km austur af Grindavík, stutt
frá Suðurstrandarvegi og í hættu, renni
hraun frekar í Nátthaga í suðurátt).
En trúlega er dys Ísólfs þó ekki þarna,
miðað við nýjustu athuganir og kallar
það á frekari umfjöllun út frá örnefnaskrá.
Þegar þessari spurningu er velt upp,
kemur í huga annar landnámsmaður
austfirskur, sonur Bjólfs á Seyðisfirði.
Ísólfur sá var talinn ættfaðir Seyðfirðinga.
Merkilegt hve þessir stóru atburðir
í Náttúrunni--gosið nú og aurskriðurnar
á Seyðisfirði í desember--á síðustu 3
mánuðum, tengjast þessum landnáms-
mönnum og sama sterka nafninu!
Ísólfur fyrir ís-úlfur. Úlfur gjarnan kenndur
eldi og sólu. Vel færi á að kalla nýja
hraunið Ísólfshraun.



Ýmsir draumar hafa gengið í vetur
af umbrotum í náttúrunni og eins af
tveim fornmönnum...




Vorjafndægur 2021 munu seint
renna úr minni við fagurt sjónarspil
eldtungnanna í Geldingadal/Geldingadölum
hvar áðurnefndur Ísólfur landnámsmaður
á Skála, var talinn dysjaður;
Ísólfur vildi hvíla í grösugum dalnum
þar sem geldingar hans höfðu unað
hag sínum vel, segir í Landnámu.
Þessi lýsing Landnámu af geldingum
hans í grösugum dal, leiðir hugann
að ásýnd og landkostum Reykjaness
við landnám: lýst sem hlunnindamiklu,
grösugu og kjarrivöxnu.
Voru þar a.m.k. 6 landnám, gjafir
Ingólfs Arnarsonar til vina og ættingja.
Eitt þeirra kom í hlut landnámskonunnar
Steinunnar gömlu, sem fékk land milli
Rosmhvalaness að Kvíguvogabjörgum
í Vogastapa en svæðið þar austar og
að Hvassahrauni, eftirlét hún Eyvindi,
frænda sínum og fóstra.
Steinunn útbjó ermalausa yfirhöfn,
svokallaða heklu, til handa
Ingólfi að launum. Snjöll formóðir
okkar Íslendinga og úrræðagóð!






Við uppgröft síðustu ára á Reykjanesi,
hefur komið í ljós að margt bendir
til landnáms mun fyrr á Reykjanesi en
hið sögulega landnám Íslands byggir á.
Og er þá miðað við að etv. hafi aðrar
þjóðir átt sér útstöðvar á Reykjanesi
og sótt í auðlindir þar, fisk, hvallátra og
bjargfugl og verðmætar rostungstennur.
Örnefnið Rosmhvalanes er talandi tákn
þessa tíma, rosmhvalur fyrir rostungur
en rostungstennur voru hinar mestu
gersemar og dýrmætur gjaldmiðill
öldum saman í Evrópu og víðar.

Reykjanesið endurspeglar deiglu
drauma og vona í aldanna rás og
skrifar sögu þróunar tíma og rúms,
á skáhöllum flekaskilum heimsálfa;
býr enn yfir sínum leyndarmálum
en líka hættum, háska: vá.
Þar fyrirfinnast allar tegundir
eldstöðva, jarðhiti, hverir og
laugar og ýmsar bergtegundir,
algengastar eru móberg og basalt.

Hraunið í Geldingadölum er basalthraun
og gæti ekki hafa komið upp á betri stað
þarna á hásléttunni í djúpu dalverpi
þar sem basalthraun nálægt byggð
getur runnið langar vegalengdir.





Talandi um landnám Steinunnar gömlu 
og Eyvindar, Kvíguvoga, síðar Voga,
og Vatnsleysuströndina, þá áttu fornu
stórbýlin og úvegsjarðirnar,
Stóra-Vatnsleysa og Minni-Vatnsleysa,
öldum saman víðfem lönd uppeftir.
Eins og fjölmörg örnefni úr landi
Vatnsleysujarða, bera með sér,
þá hefur hraun flætt þar víða: eldvörp,
gíghólar, fell, sprungur, hryggir, nafir.


Landið á Reykjanesi er nú víða
örfoka og illa farið og landbrot
mikið. Ágangur manna og elda, vatns
og sjávar í aldanna rás, segir til sín.
Kjarr og hrís hafði verið  ágæt búbót
fyrr á öldum; var hrísskattur t.a.m.
greiddur árlega til Bessastaða.
Nú er hrísið horfið en hugmyndir um
Suðurnesjaskóga komnar á dagskrá:
birki gæti dafnað á þessum slóðum
og færi vel í landslaginu.





Síðustu gos á Reykjanesi eru talin
frá því um 1240 og því tæp 800 ár
frá því síðast gaus og þar til nú.
Sú sviðsmynd sem blasti við í
jarðfræðikerfi Reykjaness við landnám,
og fyrstu aldirnar á eftir, er gjörólík
því sem nú er og þarf að taka
stórar breytingar inn í jöfnuna
þegar reynt er að sjá fyrir mögulegar
sviðsmyndir í nútímanum varðandi
bæði jarðskjálfta og eldhræringar.
Í dag er Reykjanesið ekki einungis
eldbrunnið heldur líka vatnssósa og
má segja að mörg svæði þar hvíli á
samblandi af ferskvatni og sjó.
Þar segir gljúpur berggrunnur til sín
og sérstæð jarðsaga skagans.
Er vatnsstreymið neðanjarðar við Straumsvík
t.d. talið á við dágott árstreymi daglega.




Móbergsfjallið Keilir rís í miðju landslaginu
og stendur allt af sér, er enn í dag viðmið
fyrir svo margt og enn er hann viti sjómanna
varðandi það að miða út fiskimið, bæði
á Faxaflóa og sunnan Grindavíkur.
Keilir varð til á ísöld við gos undir jökli.
Nyrðri endi kvikugangsins sem tók að myndast
í vetur, er ekki langt frá Keili--á þessum slóðum
varð stóri jarðskjálftinn 5.4 á Richter þann
24. febrúar sl.-- en á kvikuganginum
til suðurs, opnaðist sú sprunga sem
nú gýs svo tignarlega úr í
Geldingadal/Geldingadölum.

Fyrir okkur nútímafólkið er það að berja
Reykjanesið augum og sjá fjöll og fell
í hrauninu og bláa þríhyrninginn, Keili,
rísa í landslaginu, við heimkomu
erlendis frá, ættjörðin sjálf, land elds
og ísa. Ísland er land þitt!






Blár þríhyrnigur
blasir héðan við
einstakur mjög
á eldbrunnum skaga:
gamli Keilir
sem kælir sjón mína, og herðir.

Pýramídi í auðninni
engum reistur!


(Hannes Pétursson; 1931-).



#








Meira >>
 28.02.2021
 Líkn og griđ svefnsins: nćturljóđ og dagljóđ


Næturljóð og dagljóð hljóma þeim sem
leggja við hlustir frá öldum himinvakans.
Tónskáldið Chopin samdi fjölmörg
píanóverk sem fanga þennan djúpa
andblæ, s.s. Næturljóð, og sem Dalaskáldið
Jón frá Ljárskógum, (1914-1945), einn stofnanda
MA-kvartettsins, samdi sitt næturljóð við.
Þar er ort um frið draumsins og grið svefnsins
þegar sorg og harmur er annars vegar:




Kom ljúfa nótt, sigra sorg og harm,
svæf mig við þinn barm,
svæf - draumsins frið og gef mér grið.
Góða nótt.




Í kófinu hafa menn gert sér æ betri
grein fyrir mikilvægi svefnsins og góðra
næturhvílda fyrir sál og líkama.
Á sér grunn í svefnbyltingu síðustu ára
en fyrst og fremst í vitneskju aldanna.
Og margir tala nú um aukið draumflæði og
betra minni á drauma sína sem fylgja
þeim inn í daganna streð, leiðbeina og styrkja.
Við þurfum nægan og góðan svefn til þess
að takast á við þroskaverkefni okkar
og áskoranir daganna. Nú er t.a.m. betri
skilningur á, að áður en farið er í meðferðir
á sálrænum meinum, þurfi fyrst að ráða bót
á svefnvanda sem iðulega er undanfari
og/eða fylginautur þeirra.




Einn er sá geðlæknir íslenskur sem var
frumkvöðull að því að lækna og líkna
og stuðla að bættri umönnun geðsjúkra,
og sem margir telja fyrirmyndina að
geðlækninum Brynjólfi í bók Einars Más
Guðmundssonar, Englum Alheimsins,
frá 1993. Hvar Einar fjallar um veikan
bróður sinn á Kleppspítala og þá meðferð
og skilning sem veikindi hans hlutu þar.
Þessi frumkvöðull í mannúðlegri geðmeðferð,
--magnaður píanisti og gönguhrólfur--, var
Ólafur Jóhann Jónsson, sem lést í hárri
elli haustið 2017. Þegar séra Sigurður Árni,
minntist hans í Hallgrímskirkju við útförina
á Allraheilagramessu, talaði hann um að:

Ólafur hefði spilað sig inn í himininn. -
Ólafur er farinn inn í hina miklu tónstöð
himinsins. Þar eru næturljóð en líka dagljóð...





Í nýlegri bók Elísabetar Jökulsdóttur,
Aprílsólarkulda, lýsir hún reynslu sinni
af andlegum veikindum og þeim breytingum
sem urðu á dagsformi hennar og skynjun.
Fjallið sem var ávallt stöðugt en sjórinn
á hreyfingu, verður nú fjall á hreyfingu en
sjórinn í kyrrstöðu...
(Nú birtast raunar draumar í næturljóðum og
dagljóðum um fjöll á hreyfingu sem eru að
raungerast nánast á hverri klukkustund
á Reykjanesinu).

Mæta þarf einstaklingnum þar sem hann
er staddur hverju sinni; auðsýna góðvild.
Sorg og áföll, áhyggjur og svefnleysi,
hafa sett marga fram af bjargbrúninni;
ekki að ósekju að talað sé um brostin hjörtu.





Ólafur Jóhann var mörgum lærifaðir í fræðum
sem fagi og lék slíka læknislist af fingrum fram.
Nýlega kvaddi jarðvistina, nemandi hans og
starfsbróðir, Sigmundur Sigfússon, forstöðulæknir
geðlækninga um áratugaskeið við Sjúkrahúsið
á Akureyri, áður Fjórðungssjúkrahúsið - FSA.
Þeir deildu sýn á geðmeðferð; elskuðu tónlist
og magnþrungna náttúruna, blíða sem óblíða.
Megi þeir vinir fara blessaðir, ferðafélagar á
nýjum slóðum í dýrðarheimum hljómanna.

Báðir komu að uppbyggingu heildrænna geðmeðferða
og dagdeildarþjónustu á Akureyri fyrir andlega
þjakaða einstaklinga sem forsvarskona Skuggsjár
veitti forstöðu um árabil.
Var Sigmundur m.a. frumkvöðull að viðrun í áfallahjálp
og sorgarúrvinnslu og ötull talsmaður samtalsmeðferðar.
Trú þeirra félaga á mikilvægi svefns og drauma fyrir
líf og heilsu, ber vott mikillar framsýni í heilbrigðisfræðum.

Skuggsjá þakkar þessum mögnuðu mannvinum og
lærifeðrum alla tiltrú og stuðning.






#

Meira >>
 01.01.2021
  Í aldaheimi rís 2021 og draumar um réttlćti fyrir öll börn alls stađar



Nýtt ár er risið í aldaheimi og
vonandi færir það lausnir á margri
áþjáninni í veröldinni.
Vísindin efla alla dáð: það sannaðist
í tækluninni á kórónuveirunni og með
samstilltu átaki vísindamanna um heim
allan við þróun og gerð hentugs bóluefnis
á nýliðnu hamfaraári.





Árið 2021 er Ár friðar og trausts
manna og þjóða á meðal samkvæmt
markmiðum Sameinuðu þjóðanna--UNESCO.
Ár sjálfbærra hagkerfa og grænna
lausna, grænmetis og ávaxta. En ekki
síst Árið, sem er tileinkað afnámi barna-
þrælkunar um veröld víða.
Tökum árinu fagnandi og leggjum okkar
af mörkum til þess að stuðla að auknu
jafnvægi plánetunnar og réttlæti fyrir börn
í vinnuþrældómi, sem rænd hafa verið
bernsku sinni, möguleikum til heilbrigðs
vaxtar og þroska, menntatækifærum
og aðstöðu til að rækta manngildi sitt
og vera fjálsir þjóðfélagsþegnar í
heimkynnum sínum og í alheimsþorpinu.







Vinnuþrælkun barna fyrirfinnst um allan
heim, og loks á allra síðustu árum hafa
þjóðir verið að vakna æ betur til vitundar
um þessi alvarlegu vinnuréttinda-og
mannréttindabrot og hafa sum lönd Asíu
eins og Indland til að mynda, sett á löggjöf
2016, sem bannar vinnu barna yngri en
14 ára að aldri.
Vesturlönd eru komin með slíka löggjöf
en spurningar þó hvort henni sé
framfylgt sem skyldi.
Afríka er sú heimsálfa þar sem flest börn
þurfa að sjá sér og/eða öðrum farboða,
eða eru hreinlega neydd til þrælknuarvinnu,
oft í löndum, sem eru illa hrjáð af stríðs-
rekstri, hnignun vistkerfa og innviða, rýrnun
landgæða og búferlaflutningum.
En samkvæmt eftirlitsstofnunum á borð
við ILO-Alþjóða Vinnumálastofnunina,
er talið, að a.m.k. 152 milljónir barna í
heiminum, um 64 millj. stúlkna og um
88 millj. drengja, neyðist til, eða séu neydd
til, að þræla fyrir lífsviðurværi fyrir smánarlaun,
föst í fátæktargildrum, iðulega til þess að auka
á auðsæld þeirra, sem skaffa sér vald yfir lífi
og limum annarra án þess að blikna.







Í flatneskjuheimi rányrkjuauðhyggju,
þarf lítið út af að bregða, jafnvel hjá
velmegandi þjóðum, til þess að fólk
og börn lendi á vergangi og flosni upp.
Kórónuveiruplágan ætti að kenna
okkur meiri aðgát um þau gildi, sem
raunverulega skipta okkur máli og
eru til hagsbóta fyrir allt mannkyn.
Svo og dýralíf og gróður Jarðar.
Þrátt fyrir draumstola menningu/
ómenningu firrtra valdhafa og sam-
félaga víða, lifir draumurinn um
heimað, að eiga sitt heima, og er
öllum mönnum í brjósti borinn.
Virðum það og verndum, bæði
hér heima og úti í heimi og gætum
þess að halda áfram að láta okkur
dreyma og raungera vonardrauma
til handa öllum börnum alls staðar.
Að þau fái að vera börn og eigi sitt
örugga athvarf, sitt heima.






Mig er alltaf að
dreyma eitthvað

Mig dreymir um
að vera ég sjálfur

Mig dreymir um
að vera ekki
ég sjálfur

Mig dreymir um
að ég geti látið
mig dreyma

Mig dreymir um
betri heim

Mig dreymir um
annan heim

Mig dreymir heim



(Gyrðir Elíasson, Draumar;
úr ljóðabókinni Draumstol;
Dimma, 2020).



#


Meira >>
 31.12.2020
 Hélublóm á hamfaraári



Að sjá hið fagra í hinu smáa, og
taka eftir hélublómunum, er gerlegt,
sama hvernig allt veltist og snýst
í óblíðri veröld og hamfaratíð ársins,
sem er að líða. Að horfa og hlusta á
Náttúruna, hefur reynst mörgum
svölun á erfiðum kórónuveirutímum.
Um slík tengsl við náttúruna, yrkir Erla,
austfirska skáldkonan og 9 barna móðirin,
sem orti við dagleg störf á mannmörgu
sveitaheimili í Vopnafirði, á síðustu öld.
Eitt barna hennar var Þorsteinn Valdimarsson,
skáld og kennari.






Erla var skáldanafn en hún hét raunar
Guðfinna Þorsteinsdóttir, (1891-1972),
og var ættuð úr Eiðaþinghá, komin af merkum
sagnameisturum og orðsins jöfrum;
Sigfús Sigfússon, bóndi á Skjögrastöðum í
Vallahreppi hvar Erla fæddist, afi hennar,
safnaði m.a. þjóðsögum, sem lesa má
í Þjóðsögum Jóns Árnasonar.
Þessi einstaka skáldkona þýddi líka mörg
merkisverk úr ensku og Norðurlandamálunum,
og er hin undurfagra bók, Slagur Vindhörpunnar,
eftir færeyska skáldið William Heinesen, eitt merkra
þýðingarverka hennar og kom út hér á landi, árið 1956.
Hvernig Erlu tókst að afkasta öllu þessu í erli daganna,
ber glöggt vitni magnaðrar konu. Hún safnaði
ljóðunum sínum árum saman og orðin vel
fullorðin þegar fyrstu ljóðin tóku að birtast.
En fallegt og glæsilegt ritsafn verka hennar,
kom út árið 2013, útgefið af Félagi austfirskra
ljóðaunnenda.






Erla yrkir um náttúruna og birtuna í lífinu og
misjafnt hlutskipti mannfólksins í fyrstu bók sinni,
Hélublóm, frá árinu 1937. Mestu skiptir,
segir hún, að mæta aðstæðum með jákvæðu
hugarfari, þrautseigju og von í brjósti.
Treysta innri orkulindum í manni og alheimi.
Verum þess minnug nú þegar við kveðjum
hamfaraárið 2020, sem við vonandi lærum af.






Vertu ávallt hress í huga
hvað sem kann að mæta þér.
Lát ei sorg né böl þig buga.
Baggi margra þungur er.
Treystu því, að þér á herðar
þyngri byrði ei varpað er
en þú hafir afl að bera.
Orka blundar næg í þér.






#














Meira >>
Síđasta frétt  1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13  14  15  16  17  18  19  20  21  22  23  24  25  26  27  28  29  30  31  32  33  34  35  36  37  38  39  40  41  42  43  44  45  46  47  48  49  50  51  52  53  54  55  56  57  58  59  60  61  62  63  64  65  66  67  68  Næsta frétt 
© 2007 Draumasetriđ Skuggsjá Hönnun Design EuropA